Vrijdag 8 oktober: Lezing ‘De aarde, een unieke planeet’
Edwin van Schijndel
Op vrijdag 8 oktober gaan we na een lange periode eindelijk weer beginnen met de verenigingsavonden! Edwin van Schijndel geeft die avond een lezing getiteld ‘De aarde, een unieke planeet’. Van Schijndel heeft een opleiding gevolgd tot tweedegraads docent aardrijkskunde en geschiedenis, maar is in het dagelijks leven in geheel andere functie werkzaam. Ruim 25 jaar actief in de sterrenkunde bij Vereniging Sterrenwacht Halley, waarvan 15 jaar als cursusdocent met als onderdeel waarnemen en herkennen van de sterrenhemel.. Auteur van diverse artikelen over sterrenkunde en (fysische) geografie. Vanuit zijn opleidingsachtergrond is zijn drijfveer het overbrengen van sterrenkundige en aanverwante onderwerpen naar het publiek.
De planeet aarde ontstond zo’n 4,6 miljard jaar geleden als onderdeel van het zonnestelsel. De jonge aarde koelde geleidelijk af en er ontwikkelde zich een atmosfeer. Zuurstof maakte leven mogelijk, terwijl vulkanisme, aarbevingen en continentverschuivingen het uiterlijk drastisch hebben veranderd. Geen wereld binnen ons zonnestelsel heeft zoveel veranderingen ondergaan als de aarde maar veel sporen kunnen we gelukkig nog altijd terugvinden in het landschap en onderzoeken en verklaren. In de lezing worden hier diverse voorbeelden van aangehaald. Mensen hebben zich altijd afgevraagd over de oorsprong van het leven en wat er op onze planeet allemaal gebeurd is. Met de komst van de evolutietheorie en wetenschappelijk inzicht in de vorming en het gedrag van onze aarde is er hierin enorme vooruitgang geboekt. Het blijkt dat in het verre verleden veel levende soorten voorkwamen die zijn uitgestorven en er weer andere voor in de plaats kwamen. Uiteindelijk kwam de mens op het toneel die zichzelf in staat stelde om kennis en wetenschap te beoefenen en technologie te ontwikkelen maar in geologisch perspectief als soort nog maar net is komen kijken en misschien de toekomst van de planeet aarde sterk gaat beïnvloeden.
De zaal is geopend om 19:30 uur en wij beginnen om 20:00 uur.
Vrijdag 6 maart lezing ‘Beelden uit de Ruimte’
Op vrijdag 6 maart is er een lezing van hans Walrecht getiteld ‘Beelden uit de ruimte’. Hans Walrecht is tot zijn pensioen leerkracht geweest, de helft van zijn loopbaan ook deskundige in het gebruik van ICT op scholen. Hij is 10 jaar secretaris geweest van de sterrenkundevereniging “Zenit†in Den Helder en heeft daar ook veel evenementen georganiseerd, waaronder de tentoonstelling “Beelden uit de Ruimte†in 1981. Momenteel is hij vrijwilliger bij Aviodrome en het Stoommachinemuseum in Medemblik. Verder is hij geïnteresseerd in o.a. ruimtevaart, luchtvaart, militaire conflicten, de Industriële Revolutie en radio. Dit heeft inmiddels geleid tot 16 verschillende lezingen.
Foto’s van hoog boven de Aarde en later in de nabijheid van andere hemellichamen, zoals de Maan en de planeten, hebben altijd tot de verbeelding gesproken. Dankzij astronauten en onbemande ruimtevaartuigen hebben we werelden kunnen zien die we niet voor mogelijk hielden. De foto’s zijn niet alleen mooi maar ook nuttig. Nu is het wel interessant om bijvoorbeeld foto’s van de planeet Mars te maken, op misschien wel 200 miljoen km van de aarde, maar hoe krijg je die beelden hier? De presentatie leert hoe die foto’s gemaakt en verzonden worden, maar het is vooral een duik in de geschiedenis, waarin men de beste resultaten moest behalen met de technologie die op dat moment voor handen was. Dit leidde tot vernuftige oplossingen. De presentatie begint met de fotografie in het Apollo-tijdperk. Op zich ging dat net zo als wij toen zelf filmpjes volschoten, maar de Apollo-camera’s waren beduidend anders. Vervolgens de veelgebruikte televisiecamerabuis, de vidicon. Die is heel lang gebruikt bij een aantal spraakmakende projecten zoals de Tiros weersatellieten, de maanverkenners, de Mariners en de Voyagers, en ook door de Russen. De vidicon werd opgevolgd door de CCD, natuurlijk ook weer afwijkend van onze eigen digitale camera… Scannen biedt weer andere mogelijkheden en soms kon men ook niets anders gebruiken door de omstandigheden waarin de beelden gevormd moesten worden. Voorbeelden hiervan zijn de Pioneers en de Viking Landers. Tot slot de combinatie van fotografie en scannen, zoals dat bij de Russische Luna 3 en de Amerikaanse Lunar Orbiters het geval was. Op dat moment bij de juiste keuze, gezien de stand van de techniek. De zaal is geopend om 19:30 uur en wij beginnen om 20:00 uur.
Vrijdag 4 oktober: lezing ‘de geschiedenis van onze kalender’
Op vrijdag 4 oktober houdt Rob van Gent een lezing bij Huygens getiteld ‘de geschiedenis van onze kalender’. De spreker Rob van Gent werkt voor het Mathematisch Instituut in Utrecht waar hij onderzoek doet naar de geschiedenis van de toegepaste wiskunde en de sterrenkunde.
Iedereen weet wat een kalender is. We gebruiken een kalender voor het indelen van onze jaren, maanden, weken, vrije dagen en onze vakanties. Toch is er veel onkunde over de herkomst en geschiedenis van onze (de ‘westerse’) kalender. Maar weinigen weten dat onze kalender een lange geschiedenis heeft en dat zij kenmerken heeft die al eeuwen, soms zelfs al duizenden jaren, geleden werden ingevoerd. Sommige aspecten van onze kalender, zoals de bepaling van de paasdatum en de hiervan afhankelijke christelijke feestdagen, hebben een nog ingewikkeldere geschiedenis die hun oorsprong hebben in de joodse en Babylonische kalenders. In de lezing zullen, naast de geschiedenis, ook de sterrenkundige en wiskundige aspecten van de kalender genoemd worden en zal uitgelegd worden hoe een ‘eeuwigdurende kalender’ werkt.
De zaal is geopend om 19:30 uur, wij beginnen om 20:00 uur.
Vrijdag 16 november: lezing over wetenschappelijk ruimteonderzoek in Nederland
Op vrijdag 16 november houdt drs. Gerard Cornet een lezing over ‘Wetenschappelijk ruimteonderzoek in Nederland’. Het wetenschappelijk ruimteonderzoek in Nederland concentreert zich bij het SRON Netherlands Institute for Space Research, een NWO-instituut met twee vestigingen in Utrecht en Groningen. SRON bedenkt, ontwikkelt, bouwt en gebruikt meetinstrumenten voor wetenschappelijk onderzoek in en vanuit de ruimte. SRON kan worden beschouwd als het Nederlandse agentschap voor wetenschappelijk ruimteonderzoek en als thuisbasis voor de deelname aan programma’s van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. Nederland heeft zich in het ruimteonderzoek gespecialiseerd op de gebieden hoge energie astrofysica (röntgen/gamma-onderzoek) en lage energie astrofysica (infrarood en submillimeter onderzoek). Vele instrumenten voor astrofysisch onderzoek die door SRON in het verleden zijn gemaakt hebben een plaats gevonden in nationale satellieten (IRAS), bilaterale satellieten (BeppoSAX), ESA-satellieten (EXOSAT, ISO, Herschel) en NASA-satellieten (Gamma-Ray Observatory, Chandra). De gegevens van dit soort missies vormen jarenlang een rijke bron van interessant onderzoek.
Zeer gevoelige en nauwkeurige spectrometrie in röntgenstraling vanuit het heelal is mogelijk geworden met de spectrometers die gebouwd zijn voor resp. het NASA röntgenobservatorium Chandra en het ESA-observatorium XMM-Newton. Beide missies zijn nog operationeel. Nederland heeft inmiddels opnieuw een leidende rol bij de ontwikkeling van een opvolger; ATHENA, te lanceren rond het jaar 2030.
SRON heeft één van de drie instrumenten (HIFI) geleverd aan het Herschel Observatorium. Dit is de bekroning van een 15 jaar lange investering in de ontwikkeling van een nieuw type detectoren voor ver-infrarood en submm straling. Een Europees-Japans initiatief (SPICA) is nu voorgedragen voor selectie in de loop van 2021, met een geplande lancering na 2030. Ook hier heeft SRON de leiding genomen in de ontwikkeling van één van de instrumenten (SAFARI).
Al vele jaren richt SRON haar aandacht ook op het aardgericht onderzoek. Deelgenomen is aan de ontwikkeling en bouw van het instrument SCIAMACHY, dat op de eerste “milieu-satelliet” van ESA metingen verrichtte van de concentratie van sporegassen in de aardatmosfeer. De opvolger van SCIAMACHY (TROPOMI) werd op vrijdag 13 oktober 2017 gelanceerd. De nieuwste tak van onderzoek, geïnspireerd zowel vanuit het atmosfeeronderzoek als vanuit de sterrenkunde heeft betrekking op de detectie en karakterisering van exoplaneten, inmiddels een nieuw onderdeel in het SRON-programma.
Over de spreker:
Na een studie Natuur- en Sterrenkunde aan de VU in Amsterdam, en een jaartje contractonderzoek bij ESA is Gerard Cornet begin jaren tachtig begonnen bij het Nationaal Instituut voor Wetenschappelijk Ruimteonderzoek (SRON) als beleidsmedewerker. In die functie ondersteunt hij de Directie in de uitvoering van het onderzoeksprogramma. Sinds enkele jaren is hij ook coördinator van het netwerk van Industrial Liaison Officers (ILO), o.m. werkzaam bij de NWO-instituten, dat beoogt om de verbindingen te stimuleren tussen wetenschap en hightech bedrijfsleven.
De zaal is geopend om 19:30 uur en wij beginnen om 20:00 uur. Dit is dus een half uur eerder dan voorheen gebruikelijk was.
Lezing vrijdag 4 mei: World Wide Telescope
Op vrijdag 4 mei zal Carlo Jenniskens een lezing houden voor de vereniging genaamd ‘World Wide Telescope’. Jenniskens (1958 ) studeerde Optometrie aan de Faculteit gezondheidszorg te Utrecht en pedagogiek aan de Hogeschool van Breda. Werkt als paramedisch optometrist in diverse oogartspraktijken in West-Brabant en Zeeland. Is tevens jarenlang Voorzitter van de NVWS afdeling West-Brabant (Breda) geweest en verbonden als vrijwilliger en rondleider van volkssterrenwacht Tivoli te Oudenbosch en een gedreven Amateur.
Carlo Jenniskens zal de toehoorders meenemen op een digitale reis door ons universum. Met de huidige informatietechnologie is er een groot aantal zeer uitgebreide simulatie- en planetariumprogramma’s beschikbaar voor de computer. De spreker zal een aantal van deze programma’s zoals World Wide Telescope, Stellarium, Celestia en Space Engine etc. demonstreren in een multimediapresentatie. Aan de sterrenhemel kennen we prachtige nevels zoals: Reflectienevels en Gasnevels. Reflectienevels zien we bij pasgeboren sterren. De Plejaden is een voorbeeld. Gasnevels, dat zijn de mooie waterstofnevels, de H-Alpha gebieden. We gaan in deze presentatie kijken waar bevinden die zich aan de hemel. Wat zijn hun namen en in welk sterrenbeelden staan zij en wat kunnen we ervan vertellen. Verder ga ik ook een uitstapje maken buiten ons eigen melkwegstelsel. We kijken naar de spiraalstelsels, de groepen Galaxy’s. Waar bevinden zij zich, in welke sterrenbeelden staan de meeste clusters. We gebruiken bij deze presentatie verschillende programma’s, zoals Stellarium, WWT, Celestia en Space Engine en nog meer. Tevens maken we kennis met bijzondere digitale planetariumprogramma’s. We gaan een reis maken rond de gasnevels en sterrenstelsels. We maken een interstellaire en een intergalaxyreis door de kosmos. Dus we verlaten eventjes met een hyperlichtsnelheid ons eigen zonnestelsel. Reizen naar de Hyaden en verder naar de Plejaden. Daarna reizen we naar enkele exoplaneten in hun zonnestelsel. En we reizen door naar de grens van ons eigen melkwegstelsel. Daarna stomen we met een nog grotere snelheid de kosmos in. We reizen naar de Virgo cluster en bezoeken de Laniakea. Om daarna weer terug te keren naar onze eigen vertrouwde aardse planeet.
De zaal is open om 20:00 uur, we beginnen zoals gebruikelijk om 20.30 uur. Dodenherdenking 4 mei: geef s.v.p. een ieder de mogelijkheid om tussen 20:00 en 20:02 twee minuten stilte te houden.
